ΠΟΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΧΕΙ Ο ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΙΚΑΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ;

Στις φιλικές μου συζητήσεις, αλλά και στις ερευνητικές μου επαφές με εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, ακούω συχνά το παράπονο: ‘Ωραία όσα λέμε για τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, αλλά πώς εφαρμόζονται στην πράξη;’. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός ‘βομβαρδίζεται’ κυριολεκτικά από τις εξελίξεις στο επίπεδο της εκπαιδευτικής πολιτικής και του Αναλυτικού Προγράμματος. Στην προσπάθειά του να ανταπεξέλθει σ’ αυτές τις αλλαγές, αλλά και στην πίεση των χρονοδιαγραμμάτων, της ύλης και των μεγάλων αριθμών των μαθητών στην τάξη, η διαπολιτισμική δράση ‘φαντάζει’ στα μάτια του σαν ένα επιπρόσθετο βάρος. Ο εκπαιδευτικός αισθάνεται αβοήθητος να κινηθεί προς διαπολιτισμικά μονοπάτια αφού δεν έχει, όπως θεωρεί, τα κατάλληλα ‘εφόδια’. Ποιο είναι όμως το απαραίτητο προσόν με το οποίο οφείλουμε ως ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα να ‘εφοδιάσουμε’ τον εκπαιδευτικό; Η απάντηση έγκειται στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ικανότητας του εκπαιδευτικού.   

Τι είναι η διαπολιτισμική ικανότητα;

Η διαπολιτισμική ικανότητα περιλαμβάνει τις ακόλουθες τρεις διαστάσεις:

• (δια)πολιτισμική γνώση,
• διαπολιτισμικές αξίες, και
• διαπροσωπικές δεξιότητες.

Κατ’ αρχάς, η (δια)πολιτισμική γνώση δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο τη γνώση ενός συγκεκριμένου πολιτισμού ή συγκεκριμένων πολιτισμών. Η (δια)πολιτισμική γνώση αφορά στη γνώση και την επίγνωση των διαδικασιών συνεχούς (ανα)διαμόρφωσης των πολιτισμικών ταυτοτήτων, της λειτουργίας διαφόρων κοινωνικών ομάδων, καθώς και των «συστατικών» της διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης. Επιπλέον, η (δια)πολιτισμική γνώση αναφέρεται στην ενημέρωση σχετικά με τις μεταβαλλόμενες πολιτικές, όπως οι τρέχουσες δημόσιες και εκπαιδευτικές πολιτικές αναφορικά στη διαχείριση της πολιτισμικής πολυμορφίας.

Κατά δεύτερον, οι διαπολιτισμικές αξίες εμπερικλείουν την πολιτισμική ενσυναίσθηση, αλλά και συνεπάγονται τις επονομαζόμενες ως αξίες πρώτης τάξεως (first-order values), όπως η αυτονομία, η κριτική, η φροντίδα, η αποδοχή, η ισότητα, ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη. Τέλος, οι διαπροσωπικές δεξιότητες συνεπάγονται την ανάπτυξη σημαντικών δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση και τη διατήρηση αποτελεσματικών διαπροσωπικών σχέσεων, αλληλεπιδράσεων πρόσωπο-με-πρόσωπο, καθώς και ομαδικών συνεργασιών μεταξύ της εκπαιδευτικής και μαθητικής κοινότητας σε πολιτισμικά πλουραλιστικά σχολικά περιβάλλοντα.

Πώς ένας εκπαιδευτικός μπορεί να αναπτύξει τη διαπολιτισμική του ικανότητα;

Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών μέσα από καινοτόμα και δημιουργικά προγράμματα επιμόρφωσης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην καλλιέργεια της διαπολιτισμικής τους ικανότητας. Η έρευνα μέχρι τώρα υποστηρίζει ότι η επιμόρφωση με διαπολιτισμικό προσανατολισμό πρέπει περιλαμβάνει τρεις αλληλένδετες συνιστώσες:

• τον προσανατολισμό του ήθους (ethical orientation),
• τον προσανατολισμό της αποτελεσματικότητας (efficiency orientation), και
• τον παιδαγωγικό προσανατολισμό (pedagogical orientation).

Αρχικά, ο προσανατολισμός του ήθους στοχεύει στην καλλιέργεια διαπροσωπικών, στάσεων, δεξιοτήτων, και αξιών θετικά προσκείμενων προς τον πολιτισμικό πλουραλισμό. Κατά δεύτερον, ο προσανατολισμός της αποτελεσματικότητας αναφέρεται στην καλλιέργεια των οργανωτικών δεξιοτήτων του εκπαιδευτικού προκειμένου να επενεργεί διαμέσου διάφορων ρόλων και καταστάσεων. Ακόμη, η επιμόρφωση με διαπολιτισμικό χαρακτήρα θα πρέπει επίσης να έχει παιδαγωγικό προσανατολισμό υπό την έννοια της ανάπτυξης παιδαγωγικών δεξιοτήτων και στιλ διδασκαλίας που ευνοούν τη διαπολιτισμικότητα, τη συμπερίληψη και την κοινωνική δικαιοσύνη. Τέλος, η επιμόρφωση με διαπολιτισμικό προσανατολισμό  βασίζεται στην παιδαγωγική της συμπόνιας (pedagogy of compassion), ούτως ώστε να έχει μετασχηματιστικό και κριτικό χαρακτήρα.

Τι είδους προγράμματα επιμόρφωσης απαιτούνται;

Μέχρι πρόσφατα, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ακολουθούσε τεχνοκρατικά μοντέλα τα οποία στηρίζονταν σε έναν γραμμικό σχεδιασμό με απώτερο σκοπό τη ‘μεταβίβαση’ της θεωρίας στην εκπαιδευτική και διδακτική πράξη. Ερευνητικά διαφαίνεται ότι τέτοια μοντέλα αδυνατούν να ανταποκριθούν στη διαρκώς μεταβαλλόμενη εκπαιδευτική πραγματικότητα, αφού δε συμβάλλουν στην ενίσχυση της αυτονομίας και της ενεργοποίησης του εκπαιδευτικού. Στον αντίποδα, οι σύγχρονες δράσεις επιμόρφωσης οφείλουν να στραφούν προς την προσέγγιση της κριτικής διερεύνησης και του αναστοχασμού μέσα από βιωματικές, συμμετοχικές και συνεργατικές δράσεις. Σαφέστατα, τέτοιου είδους μοντέλα επιμόρφωσης πρέπει να αξιοποιούνται και για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ικανότητας του εκπαιδευτικού. Η διαπολιτισμική επιμόρφωση στηρίζεται στον κριτικό αναστοχασμό των προσωπικών απόψεων του ατόμου και των παιδαγωγικών του αντιλήψεων. Με το να φέρουμε στην επιφάνεια τις στερεοτυπικές παραδοχές του εκπαιδευτικού και τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν τη διδακτική του πράξη, αποσκοπούμε στο να αμβλύνουμε τον αναπαραγωγικό τους ρόλο. Νοουμένου ότι η ανάπτυξη κοινοτήτων μάθησης και πρακτικής επιτρέπει τέτοιου είδους κριτικές και αναστοχαστικές διερευνήσεις, μπορεί να αξιοποιηθεί στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ικανότητας. Το πώς μια κοινότητα μάθησης και πρακτικής μπορεί να συμβάλλει στη συνοικοδόμηση διαπολιτισμικής γνώσης, αξιών και δεξιοτήτων από πλευράς των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών θα μας απασχολήσει σε κατοπινή ανάρτηση.