Εκπαιδευοντας τον Ευρωπαιο πολιτη οταν το ευρωπαϊκο οικοδομημα καταρρεει
Εκπαιδεύοντας τον Ευρωπαίο πολίτη όταν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα καταρρέει
Δρ. Χριστίνα Χατζησωτηρίου, PhD in Education, University of Cambridge
Επίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Κατά τον μύθο, η Ευρώπη απήχθη από τον Δία ο οποίος μιας και αιχμαλωτίστηκε από την ομορφιά της, ανέπτυξε μια έντονη επιθυμία να την κυριεύσει. Ο Δίας μεταμορφώθηκε σε ένα γοητευτικό λευκό ταύρο με κέρατα που έμοιαζαν με πολύτιμους λίθους για να την πλησιάσει και αργότερα να την αποπλανήσει να ανεβεί στην πλάτη του. Μόλις το έπραξε η Ευρώπη, ο Δίας έτρεξε στη θάλασσα και την μετέφερε μακριά από την πατρίδα της Φοινίκης στο νησί της Κρήτης. Υπό το φως του παρακείμενου Brexit, αναρωτιέμαι: μήπως ο μύθος αυτός προοικονομεί το μέλλον της σύγχρονης Ευρώπης; Από τις στάχτες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη φάνηκε να ξαναγεννιέται περισσότερο «όμορφη» από ποτέ, αντλώντας τη «γοητεία» της από την ειρήνη, τη φιλελεύθερη δημοκρατία και την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, διατηρώντας το «γόητρο» της προστατεύοντας την εργασία μέσω της κοινωνικής πρόνοιας και προβάλλοντας την «ελκυστικότητα» της τη βάση του πολιτισμικού πλουραλισμού και της διαπολιτισμικότητας.
Εντούτοις, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και οι επακόλουθοι διεθνείς νομισματικοί έλεγχοι και τα μέτρα λιτότητας, σε συνδυασμό με την προσφυγική κρίση του 2015, αλλά και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη βάση του ισλαμικού φονταμενταλισμού, έθεσαν σε κίνδυνο την «ομορφιά» της Ευρώπης, επιτρέποντας στους ακροδεξιούς εξτρεμιστές να «σαγηνεύσουν» τους ευρωπαίους πολίτες προκειμένου να τους παραπλανήσουν. Υπό την αμφίεση της «παρηγορητικής» ρητορικής στις απώλειες του λαού που επιδεινώθηκαν λόγω της οικονομική ανισότητας και της ευρύτερης δυσαρέσκειας προς της Ευρωπαϊκές ελίτ, η ακροδεξιά λαϊκιστική πολιτική - συχνά ενισχυμένη τόσο από τα παραδοσιακά μέσα, όσο και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - φαίνεται να παίρνει τη μορφή ενός «γοητευτικού ταύρου» που παραπλανητικά οδηγεί την Ευρώπη προς τον ευρωσκεπτικισμό, την ευρωπαϊκή αποσύνθεση υπό την απειλή του Brexit, τη νεο-ξενοφοβία, τη βία και τον εξτρεμισμό.
Για τους λόγους αυτούς, τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε ιδιαίτερη προσοχή σε ένα εναλλακτικό και προοδευτικό όραμα βιώσιμης ανάπτυξης συγκεράζοντάς το με την αειφόρο ισότητα. Το 2015, όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και άλλες χώρες μέλη των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησαν τους ‘Στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης του 2030’. Αυτή η ατζέντα πολιτικής ενέπνευσε και την ανεξάρτητη επιτροπή για την αειφόρο ισότητα να ζητήσει δράση για μια ριζικά διαφορετική Ευρώπη στην πρώτη ‘Έκθεση για την Βιώσιμη Ανάπτυξη και Αειφόρο Ισότητα’ (2019-2024). Σύμφωνα με την προαναφερόμενη έκθεση, η υιοθέτηση ενός νέου παραδείγματος αειφόρου ανάπτυξης είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της ευημερίας όλων των πολιτών παρέχοντάς τους ίσες ευκαιρίες να αναπτυχθούν σε μια βιώσιμη Ευρώπη. Η έκθεση προτρέπει επίσης την ανάπτυξη και την εφαρμογή ριζικών πολιτικών και δράσεων για την αντιμετώπιση των πολλαπλών και αλληλοενισχυόμενων κρίσεων που ταλανίζουν την Ευρώπη, με αναφορά στις οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές τους διαστάσεις.
Προκειμένου να καταστεί δυνατή η αλλαγή - στη βάση της οικοδόμησης πολιτικών που θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να αντιμετωπίσει όλες αυτές τις κρίσεις - η Ευρώπη πρέπει να υποστηρίξει μια διαφορετική προσέγγιση στην εκπαίδευση για την ευρωπαϊκή πολιτότητα που θα καθιστά τον ευρωπαίο πολίτη ικανό να υποστηρίξει τον προτεινόμενο νέο τύπο διακυβέρνησης που βασίζεται στη βιώσιμη ανάπτυξη και την αειφόρο ισότητα. Η εκπαίδευση για την ευρωπαϊκή πολιτότητα οφείλει να διευρυνθεί προκειμένου να συμπεριλάβει τον γραμματισμό στην κριτική ψηφοφορία, τον γραμματισμό στα μέσα, και τον κοινωνικο-συναισθηματικό γραμματισμό.
Η καλλιέργεια από νεαρή ηλικία του γραμματισμού στην κριτική ψηφοφορία καθίσταται μια επιτακτική ανάγκη εάν λάβουμε υπόψη ότι οι λαϊκιστές υποθάλπτοντας την παραπληροφόρηση μέσω των μέσων ενημέρωσης και της ειδησιογραφίας, επιδιώκουν να επιβάλουν τις επιζήμιες ατζέντες τους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Άλλωστε, δεν είναι ο λαϊκισμός μια βασική αιτία που οδήγησε στο Brexit; Σε αυτό το πλαίσιο, υποστηρίζω ότι η παιδεία των μέσων ενημέρωσης και των ειδήσεων ή αλλιώς ο κριτικός μιντιακός γραμματισμός δύναται να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ενδυνάμωση του λαού και ιδιαίτερα των νεαρών ατόμων στο να γίνουν κριτικοί ψηφοφόροι, «θωρακισμένοι» εναντίον του λαϊκισμού, ενισχύοντας συνάμα το ενδιαφέρον τους για συμμετοχή στις εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κατά τις ευρωεκλογές του 2014 το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής παρουσιάστηκε μεταξύ των νέων.
Καταρχήν, τα αποτελέσματα προϋπάρχουσων ερευνών συμμαρτυρούν ότι οι «πλαστές ειδήσεις» (fake news), η παραπληροφόρηση και η ενσωμάτωση του λαϊκισμού στον λόγο τόσο των παραδοσιακών μέσων μαζικής ενημέρωσης, όσο και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνεπάγονται πλήγμα στη δημοκρατία. Οδηγούν σε απαίδευτη γνώση που είτε επηρεάζει την ψηφοφορία με λάθος τρόπους, είτε αυξάνει την απάθεια προκαλώντας έλλειψη εμπιστοσύνης στις ευρωπαϊκές αξίες, θεσμούς και δομές. Κατά δεύτερον, ο μιντιακός γραμματισμός μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να εντοπίσουν συναισθήματα στον εαυτό τους και σε άλλους σχετικά με ποικίλα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, βοηθώντας τους παράλληλα να αναπτύξουν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων.
Τέλος, o γραμματισμός στην κοινωνική δικαιοσύνη μέσω του κριτικού μιντιακού γραμματισμού αποτελεί ουσιαστικό βήμα για την οικοδόμηση της Ευρώπης της δημοκρατίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της αειφόρου ισότητας. Η κοινωνική δικαιοσύνη συνδέεται συνήθως με το ήθος της δημοκρατίας, όσον αφορά τη διαφάνεια, τη χρηστή διακυβέρνηση και την υπευθυνότητα. Η κοινωνική δικαιοσύνη στοχεύει στο να ενδυναμώσει όλους τους πολίτες, βοηθώντας τους να αναπτύξουν δεξιότητες αποτελεσματικής ανταπόκρισης στα μεταβαλλόμενα μέσα, συγκείμενα και ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης (ή αδικίας), τα οποία κρίνονται ως θεμελιώδους σημασίας στην άσκηση της δημοκρατικής πολιτότητας.
