Ποιες οι προϋποθεσεις της μεταβασης απο τον εποχικο τουρισμο «του ηλιου και της θαλασσας» στα niche products;

Επίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

H τουριστική βιομηχανία στην Κύπρο κατέχει κυρίαρχη θέση στην οικονομία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2017 η συνολική συμβολή του τουρισμού ανήλθε στο ποσοστό 22,3% του ΑΕΠ, ενώ μέχρι το 2028 αναμένεται να ανέλθει στο 29,0% του ΑΕΠ. Το 2018 αποτέλεσε ένα νέο έτος ρεκόρ όσον αφορά στις αφίξεις τουριστών - ακολουθώντας τα διαδοχικά ρεκόρ του 2016 και του 2017. Με περίπου 3 εκατομμύρια αφίξεις τουριστών ετησίως, το νησί μας αποτελεί τον 40ο πιο δημοφιλή προορισμό στον κόσμο, ενώ τον 6ο δημοφιλέστερο προορισμό με βάση τον κατά κεφαλήν πληθυσμό. Είναι αξιοσημείωτο ότι Κύπρος έχει ενταχθεί ως πλήρες μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού από το 1975. Αδιαμφισβήτητα, με την πάροδο των χρόνων, ο τουρισμός έχει επηρεάσει σημαντικά τόσο τον πολιτισμό, όσο και την πολυπολιτισμική ανάπτυξη του νησιού.

Παρά τη σημαντική άνοδο των τελευταίων ετών, το 2019 ήταν μία σχετικά δύσκολη χρονιά λόγω της κατάρρευσης της εταιρείας Thomas Cook, ενώ για το 2020 προβλέπεται μία σημαντική πτώση λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. O τουριστικός τομέας καλείται συνεπώς να αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά καίριες προκλήσεις. Ένα επιπρόσθετο ζήτημα που χρονολογείται είναι η εποχικότητα, καθώς πολλές τουριστικές περιοχές (λ.χ. Πρωταράς και Αγία Νάπα) λειτουργούν μόνο από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο, ενώ «νεκρώνουν» κυριολεκτικά τον χειμώνα. Σε μια προσπάθεια επέκτασης της τουριστικής περιόδου, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής αναδιαμόρφωσης του τουριστικού προϊόντος που προσφέρει η Κύπρος από το παραδοσιακό προϊόν «ήλιος και θάλασσα» σε άλλα εξειδικευμένα προϊόντα. Τα επονομαζόμενα και ως niche products περιλαμβάνουν εναλλακτικές μορφές τουρισμού όπως τον πολιτιστικό τουρισμό, τον τουρισμό υγείας και ευεξίας, τον τουρισμό των συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων, τον θρησκευτικό τουρισμό, τον αγροτουρισμό, τους γάμους και τα ταξίδια του μέλιτος και τον αθλητικό τουρισμό.

Αναμφίβολα, αυτό το νέο «branding» του κυπριακού τουρισμού δημιουργεί πολιτισμικές προκλήσεις στον τομέα της φιλοξενίας. Η καλλιέργεια της ευαισθητοποίησης σχετικά με τον αντίκτυπο και την επίδραση της κυπριακής κουλτούρας στον τουρισμό είναι απαραίτητη για την επιτυχή ανακατασκευή του τουριστικού προϊόντος στην Κύπρο. Παράλληλα, η οικοδόμηση της διαπολιτισμικής ικανότητας (συμπεριλαμβανομένης της διαπολιτισμικής επικοινωνίας) των εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην παροχή των niche products. Αναμφίβολα, η διαπολιτισμική επικοινωνία ενισχύει την ικανοποίηση των τουριστών, βοηθώντας τους να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν άλλους πολιτισμούς, αντιπαραβάλλοντας τους με τον δικό τους πολιτισμό.

Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, λόγω ακριβώς της επίδρασης της εποχικότητας στην τουριστική βιομηχανία, πολλοί εργαζόμενοι σε ξενοδοχεία, εστιατόρια και κέντρα αναψυχής απασχολούνται σε προσωρινή ή εποχιακή βάση. Επιπλέον, η ανάγκη για ανθρώπινο δυναμικό ξεπερνά την προσφορά από την εγχώρια αγορά, δημιουργώντας την ανάγκη απασχόλησης υπηκόων άλλων χωρών της ΕΕ ή μεταναστών από τρίτες χώρες. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέχρι το 2027, τα ταξίδια και ο τουρισμός προβλέπεται να υποστηρίξουν 108.000 θέσεις εργασίας (ή το 26,5% της συνολικής απασχόλησης) δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερες ανάγκες σε ανθρώπινους πόρους. Λόγω της έλλειψης ανθρώπινου κεφαλαίου, αλλά και του εποχιακού χαρακτήρα του τουρισμού στην Κύπρο, πολλοί από τους εργαζομένους που προέρχονται από άλλες χώρες προσλαμβάνονται λίγο πριν από την έναρξη της σεζόν και αμέσως μετά την άφιξή τους στην Κύπρο. Έτσι συχνά δεν μιλούν την ελληνική γλώσσα ή δεν έχουν τύχει ειδικής κατάρτισης στον τουριστικό κλάδο, ενώ συχνά στερούνται και άλλων απαραίτητων δεξιοτήτων.

Σε αυτό το πλαίσιο και ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, η πολιτισμική πολυμορφία χαρακτηρίζει έντονα το ανθρώπινο κεφάλαιο που απασχολείται στον τουριστικό τομέα στην Κύπρο. Σαφέστατα, η εργασία στην τουριστική βιομηχανία συνεπάγεται εργασία σε πολιτισμικά πλουραλιστικά περιβάλλοντα. Ως εκ τούτου, η ανάγκη για ανάπτυξη των διαπολιτισμικών και άλλων ήπιων δεξιοτήτων (soft skills) των εργαζομένων είναι επιτακτική προκειμένου να καταστούν ικανοί να οικοδομούν σχέσεις εμπιστοσύνης, αμοιβαιότητας και καρποφορίας με τους πελάτες αλλά και με τους συναδέλφους τους, αλλά και να αποφεύγουν τυχόν παρεξηγήσεις που οφείλονται σε πολιτισμικές διαφορές.

Ενώ η μετάβαση στα niche products έχει υιοθετηθεί ως επίσημη ρητορική, δεν υπήρξαν έντονες και οργανωμένες προσπάθειες από τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων στους τουριστικούς τομείς ή άλλους οργανωμένους φορείς για ουσιαστική επιμόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναμικού τους. Αυτό που προτείνουμε είναι η κατάρτιση των εργαζομένων της τουριστικής βιομηχανίας να εισαχθεί ως μέτρο για την αποκατάσταση της κατάστασης καλύπτοντας περιοχές όπως η τεχνολογική κατάρτιση, η ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων και των δεξιοτήτων επικοινωνίας και η ενίσχυση της διαπολιτισμικής ικανότητας. Η Κύπρος θα πρέπει να παραδειγματιστεί από το παράδειγμα άλλων χωρών, οι οποίες έχουν αναγνωρίσει ότι μια ολοκληρωμένη εθνική τουριστική στρατηγική πρέπει να περιλαμβάνει στρατηγική ανάπτυξης του εργατικού δυναμικού και τριμερείς συμπράξεις μεταξύ της κυβέρνησης, της αγοράς και της εκπαίδευσης, για την πλήρη αντιμετώπιση της έλλειψης δεξιοτήτων. Μία από τις σημαντικότερες διαστάσεις της κατάρτισης αυτής πρέπει να είναι και η ανάπτυξη της ικανότητας για διαπολιτισμικής επικοινωνίας, η οποία πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στον κόσμο του τουρισμού και της φιλοξενίας. Η υποανάπτυξη αυτής της ικανότητας είναι πιθανό να οδηγήσει σε πολιτισμικές παρανοήσεις που θα μπορούσαν ενδεχομένως να βλάψουν τη φήμη μιας επιχείρησης ή, ακόμη χειρότερα, να οδηγήσουν σε νομικές προκλήσεις. Εάν η Κύπρος όντως προσβλέπει στην αειφόρα ανάπτυξη της τουριστικής της βιομηχανίας, τότε ο Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού και το Υφυπουργείου Τουρισμού θα πρέπει να αναπτύξουν δράσεις παροχής ευκαιριών για επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων στον τουριστικό τομέα ως μέρος των παρεχόμενων υπηρεσιών εκπαίδευσης ενηλίκων.